NGHỀ TRỒNG QUẤT LÂU ĐỜI
Những ngày đầu tháng mười, chúng tôi về Cẩm Hà tìm hiểu nghề trồng quất tết. Từ đầu làng đến cuối xóm, đâu đâu cũng có nhà trồng quất. Tuy tiết trời đông mưa lạnh nhưng ai cũng gắng chăm chút vườn quất xuân của mình để trĩu cành, xanh lá...
Theo ông Bùi Phước Sơn, Chủ tịch Hội Nông dân xã Cẩm Hà, nghề trồng quất ở đây đã có hàng trăm năm. Làng quất Cẩm Hà xuất xứ từ bàu Ốc Thượng. Đây là vùng đất tốt tươi, màu mỡ hiếm nơi nào có được. Có lẽ đó là một trong những nguyên căn để các cụ đời xưa tìm chọn làm nghề trồng quất tết (?). 

Vào ngày 12 tháng giêng hàng năm, các thôn xóm đều làm lễ cúng nghề trồng quất ở miếu làng. Đây là dịp để những người làm quất báo cáo với tổ tiên về mùa vụ đã qua, cũng là cơ hội để chia sẻ kinh nghiệm với nghề.

Lễ cúng đơn giản, chỉ gồm một đầu heo, con gà, một ít giấy tờ vàng mã, rồi cử một người lớn tuổi đại diện đứng ra báo cáo với tổ tiên. Sau đó gia đình nào trong mùa vụ qua trúng nhiều thì tự nguyện góp nhiều, trúng ít thì góp ít, cùng nhau vui chơi thỏa thích.

Để có những chậu quất sai quả như thế này, người trồng phải chăm bón rất công phu

NGHỀ LẮM CÔNG PHU
Ông Nguyễn Lố (SN 1945), một trong những hộ gia đình có “vựa” quất lớn nhất xã Cẩm Hà với hàng ngàn gốc quất, chậu quất, cũng là người có nhiều kinh nghiệm trong nghề trồng quất. Ông cho biết, nghề trồng quất lắm công phu. Để có được một chậu quất xanh tốt, thắm tươi, trĩu quả, vàng rực ít nhất phải mất hai năm; còn quất kiểng, cổ thụ thì phải nhiều năm tùy theo thân thế của quất.

Với những hộ bán quất giống bắt đầu từ tháng giêng (trồng quất thường tính theo lịch âm), chọn những cây giống tốt để chiết cành (tùy theo cây giống để chiết cành cho phù hợp). Đến tháng ba là cắt cành rồi giâm (trồng xuống đất) tập trung lại với nhau (để tiện tưới nước, chăm sóc...), 3 tháng sau đào lên lại (khoảng tháng sáu) đem trồng, theo hàng (tùy theo độ lớn bé của cây có thể cách nhau từ 1- 1,5m). Đến tháng mười một thì bán cây giống. Thường mỗi cây giống chỉ bằng giá 1/3 so với chậu quất khi xuất bán.

Ông Sơn bên miếu làng thường hay cúng lễ vào ngày 12 tháng giêng hàng năm

Đối với những gia đình làm chậu cảnh bán tết thì sau khi mua giống về (tháng mười một) cho vô chậu, bấm hết lá, chồi, đọt (để lại bộ xương không). Một tháng sau, khi chồi ra trở lại thì chăm sóc đến tháng sáu canh để cho ra bông, khoảng tháng tám ra trái. Nếu cảm thấy trái nhiều quá thì ngắt bớt để nuôi cho trái quất to, đẹp. Đến tháng mười thì cắm cọc làm tháp, tạo thế tùy theo cây (trước đây thường chơi quất tháp, nay có xu hướng chơi quất thế). Đầu tháng chạp thì chỉnh sửa lại cho đẹp và sau rằm tháng chạp có thể xuất bán.

Cũng theo ông Lố và những người có kinh nghiệm thì, để có cây quất đẹp, ngoài kinh nghiệm thì thời tiết có vai trò hết sức quan trọng. Nếu mùa hè có mưa giông sớm, không nắng hạn, không mất điện (quất đủ nước tưới) thì năm đó cây quất sẽ rất đẹp. Trái lại, năm nào mưa giông muộn, nắng hạn, điện mất thường xuyên... cây trái quất sẽ không đẹp lắm. Nếu quất bị ruồi nhỏ chích gây rụng trái, bị nấm bỏng làm rụng trái hàng loạt, thì coi như cây quất đó bỏ.

Quất mini cũng được nhiều người ưa dùng trong dịp tết

LÀNG... TẾT QUANH NĂM
Ông Sơn cho rằng, năm nay tuy thời tiết cũng như điện không thuận lợi, nhưng với kinh nghiệm lâu năm của người Cẩm Hà thì làng quất nơi đây vẫn là số một của miền Trung. Với dân số của toàn xã gồm 1.567 hộ, đã có khoảng 300 hộ trồng quất quy mô (chưa kể những hộ làm nhỏ lẻ) với thống kê khoảng gần 500 ngàn chậu quất, chưa kể chậu quất mini với số lượng rất lớn.

Cùng với nghề trồng rau, hoa, nghề trồng quất tết đã tạo cho Cẩm Hà đời sống hết sức khấm khá. Cả xã chỉ còn 25 hộ thuộc diện hộ nghèo (trong đó 18 hộ dân tái định cư mới chuyển đến). Nhiều gia đình có điều kiện cho con cái học tập nên nhiều con em của xã Cẩm Hà đã thành đạt, có cuộc sống ổn định. Nhiều gia đình đã làm giàu nhờ quất, như gia đình ông Nguyễn Lố một năm doanh thu khoảng 400 triệu đồng; ông Nguyễn Ngọc Ánh với trên 3 ngàn chậu quất, mỗi năm doanh thu khoảng 500 triệu đồng; ông Nguyễn Sớt khoảng 2 ngàn chậu quất, thu khoảng 300 triệu đồng...

Người làm nghề trồng quất ở Cẩm Hà họ thường tự hào vùng quê này tết quanh năm, bởi lúc nào họ cũng có những vườn quất tươi tốt!