Hội An nằm bên bờ sông Thu Bồn, chỉ cách biển Đông 5 km. Từ cuối thế kỷ XVI, nhờ chính sách trọng thương của Chúa Nguyễn cùng vị trí địa lý thuận lợi, bến cảng của Hội An - tức “Faifo”, tên do người phương Tây đặt - đã khá tấp nập.

Trong một thời gian dài, Faifo đã là trung tâm giao thương của Đông Nam Á và nơi giao lưu văn hóa Đông Tây. Nhưng đến giữa thế kỷ XIX, đô thị tầm cỡ khu vực này đánh mất dần lợi thế, không còn thịnh vượng như trước nữa. Bởi Cửa Đại, nơi sông Thu Bồn đổ ra biển, bị thu hẹp lại, sông Cổ Cò chảy từ Hội An ra Đà Nẵng cũng bị phù sa bồi lấp; và nhà Nguyễn thực hiện chính sách đóng cửa. Đến đầu thế kỷ XX thì Faifo thực sự rơi vào quên lãng khi thực dân Pháp xây dựng Tourane (họ gọi Đà Nẵng như thế) thành một thương cảng hiện đại.

Phố cổ hồi sinh
Tuy nhiên, vào những năm 1980 của thế kỷ XX, Faifo - Hội An đã hồi sinh. Giá trị của Phố Cổ từ từ được công nhận, đến cuối năm 1999 thì vào danh sách Di sản Văn hóa Thế giới của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hiệp Quốc. Đô thị này khá độc đáo do còn lưu giữ các kiến trúc giao thoa Chăm Pa, Việt Nam, Nhật, Trung Quốc, Pháp và lối sống hiền hòa, sinh hoạt nền nếp của người dân. Chính sự độc đáo đó đã giúp Phố Hội ngày càng thu hút khách phương xa.
Một điều kiện cần để Hội An có thêm du khách quốc tế là người làm du lịch nói riêng và người dân nói chung sử dụng thành thạo ngôn ngữ của Shakespeare. Muốn thế cần biến nơi đây thành một thủ phủ tiếng Anh. Qua đó, còn tạo ra nét khác biệt với các thành phố du lịch trong cả nước.
 

Ngoài việc hỗ trợ phát triển du lịch, dự án thủ phủ tiếng Anh còn có thể giúp Phố Cổ thu hút người từ Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Đà Nẵng, thậm chí từ những địa phương khác đến học tập - một nguồn nhân lực tiềm năng cho kinh tế Hội An. Hơn nữa, đối với một thành phố nhỏ, thật không dễ để phát triển các ngành công nghiệp do có thể ảnh hưởng xấu đến du lịch. Vì vậy Hội An nên lựa chọn lĩnh vực phù hợp, chẳng hạn như “outsource call centre” - dịch vụ chăm sóc khách hàng thuê ngoài rất phát triển ở Ấn Độ và Philippines.

Nếu vượt qua được khó khăn về ngôn ngữ, Thành phố hoàn toàn có thể phát triển outsource call centre - loại dịch vụ không khói, tạo thêm công ăn việc làm, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hóa và xã hội. Qua đó đa dạng hóa cả cấu trúc kinh tế, bớt lệ thuộc vào du lịch.

Cần có quyết tâm
Làm gì để biến ý tưởng thành hiện thực? Chắc chắn phải có quyết tâm lẫn sự đầu tư sâu rộng. Quyết tâm, trước hết phải từ chính quyền. Đầu tư thì từ cá nhân cũng như tổ chức trong và ngoài nước, trong đó có người Việt ở nước ngoài. Ngoài hỗ trợ tài chính, họ còn có thể giúp cả cho việc giảng dạy tiếng Anh.
 

Chính quyền Hội An cũng nên trích một phần tiền từ lợi nhuận du lịch để đầu tư và vận động các cơ sở kinh doanh du lịch đóng góp “phí phát triển tiếng Anh”. Họ sẽ hưởng lợi từ chính khoản đóng góp đó: trình độ ngoại ngữ nhân viên của họ sẽ được nâng cao. Ngoài ra, có thể thu tiền của người học để thêm tiền cho dự án. Và đương nhiên không thể thiếu các cuộc vận động, tuyên truyền để người dân hiểu và ủng hộ việc biến Phố Cổ thành một thủ phủ tiếng Anh danh tiếng toàn cầu.

Mục tiêu quan trọng nhất của việc xây dựng thủ phủ là chất lượng đầu ra, tức người học thực sự dùng được thứ tiếng thông dụng khắp thế giới này trong giao tiếp và công việc hằng ngày. Để làm được như thế, cần phải có một đội ngũ giáo viên giỏi.

Ban đầu nên dành lớp học cho cán bộ và thanh niên - những người cần dùng tiếng Anh trong công việc và giao lưu; sau đó sẽ có lớp cho phần lớn người dân Hội An. Tiếng Anh được ưu tiên, nhưng bên cạnh đó còn có thể dạy tiếng Pháp, Nhật hay Hoa để đáp ứng nhu cầu giao lưu. Và không thể thiếu “cua” tiếng Việt dành cho người nước ngoài lẫn Việt kiều không sử dụng được tiếng nói của cha ông.

Trên thực tế, một số người Hội An chưa bao giờ ngừng học ngoại ngữ. Có người học tiếng Hoa để giữ gìn tiếng nói cha ông như người gốc Hoa với trường Lễ Nghĩa - “Trung tâm Hoa văn Lễ Nghĩa” ngày nay. Có người học tiếng Pháp dưới thời Pháp thuộc, giờ vẫn thúc đẩy con cháu học ngôn ngữ của Molière. Và đương nhiên, có người học tiếng Anh, tiếng Nhật chỉ để đáp ứng nhu cầu buôn bán. Hiện nay, trường Tiểu học Lương Thế Vinh và Trung học Cơ sở Kim Đồng của Hội An cũng đã tổ chức dạy thí điểm tiếng Nhật.

Theo kinh nghiệm nước ngoài
Để thực hiện dự án đầy tham vọng nói trên, cần thành lập một ủy ban vận động và điều hành, trong đó các thành viên thuộc Đại học Phan Châu Trinh (Hội An) đóng vai trò nòng cốt.
 

Hội An có thể tham khảo kinh nghiệm của một số nước, lãnh thổ đã thành công trong việc đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ chính thức hay thứ hai như Singapore. Tại đây, tiếng Anh được dạy và học chủ yếu để làm dịch vụ quốc tế, từ cảng biển, ngân hàng cho đến giao thông vận tải, du lịch.

Đài Loan và Hàn Quốc đã sử dụng những cách thức sáng tạo để tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thân thuộc hơn với người dân. Một số thành phố của Hàn Quốc, chẳng hạn, đã lập “làng tiếng Anh”. Trong làng, ngoài lớp học còn có cả ký túc xá, căng-tin, phòng tập thể thao… Và chi phí học tập được chính quyền hỗ trợ một phần.

Người học phải dùng tiếng Anh trong suốt quá trình sống ở làng, bị phạt tiền nếu dùng tiếng Hàn, nhưng có quyền lấy lại tiền nếu sau đó nói tiếng Anh nhiều hơn. Họ học theo phương pháp mô phỏng: giao tiếp trong lớp với giáo viên nhưng như trong đời thực tại nhà hàng, khách sạn, sân bay, ngân hàng… Cách học này buộc người tham gia phải luôn thực hành, nhờ đó dần trở nên tự tin khi tiếp xúc với người nước ngoài.

Tiếng Anh đang trở nên quan trọng và phổ biến hơn - không chỉ vì du lịch. Tuy nhiên, người Việt Nam nói chung, Hội An nói riêng đang sử dụng tiếng Anh “theo cách rất Việt Nam”. Có thể nghe được ở đây, câu “gút bai hỉ!”, chẳng hạn. Một số người nói đùa rằng đây là “quangnamlish”.

Và bảng cấm xe hơi, xe gắn máy ở Hội An vẫn ghi: “Walking street and primitive vehicle” (dịch từ “Phố đi bộ và xe thô sơ”). Chưa thấy ai lên tiếng sửa cho chỗ sai do lắp ghép từ trong tự điển mà ra đó: phố - street, đi bộ - walking; xe - vehicle, thô sơ -primitive. Trong tương lai, nếu thủ phủ tiếng Anh ra đời, hẳn sẽ không còn xuất hiện kiểu viết như thế nữa ở Phố Cổ.