Du khách tham quan hang yến Cù Lao Chàm.

Chỉ là mặt hàng thương mại

Yến sào còn thường được gọi là tai yến, kết tinh từ những sợi nước miếng màu trắng hồng được đan dính vào nhau, khô lại thành những tổ yến hình nửa quả cầu, trông tựa vành tai ngoài. Vì giàu dinh dưỡng nên yến sào là loại thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe tốt cho con người. Hàng trăm năm trước, yến sào được coi như một mặt hàng đặc sản của xứ Đàng Trong, là một trong số loại hàng xuất khẩu chủ yếu từ thương cảng Hội An, được khai thác từ những hòn đảo ven biển Quảng Nam, Bình Định, Khánh Hòa. Song, yến sào Hội An, khai thác từ Cù Lao Chàm được đánh giá là quý hơn. Những tai yến xếp chồng lên nhau được cột bằng sợi dây ngô đồng - loài cây đặc biệt riêng có ở đảo này, làm say lòng những lái buôn từ các nước đến giao thương buôn bán... Theo một số bậc lão làng hiểu nghề, cách đây vài trăm năm 1 tạ yến sào trị giá tương đương hơn 10 tạ hồ tiêu hoặc 1 tấn đường trắng. Ngày nay nhờ những công dụng của yến sào trong ẩm thực và y học nên giá trị càng cao gấp nhiều lần. Một ký yến sào loại tốt giá vài ngàn đô la Mỹ. Chính vì thế mà có người gọi yến sào là vàng trắng.

Nhiều năm qua, chính quyền và các ngành chức năng của thành phố luôn tìm tòi học hỏi, cải tiến các điều kiện sinh tồn của chim yến, thay đổi cách thức chăm sóc, khai thác để bảo vệ, phát triển đàn chim, ổn định và nâng cao sản lượng thu hoạch; đồng thời không ngừng nỗ lực tìm nhiều cách tiếp cận thị trường, mở rộng mạng lưới bán buôn, đa dạng hình thức tiêu thụ để góp phần tăng thu cho ngân sách thành phố. Song với giá trị quý hiếm mà “trời ban cho”, việc tiêu thụ mặt hàng yến sào Cù Lao Chàm dường như luôn “thuận buồm xuôi gió” (ngoại trừ năm 2012 - bị tồn kho với lượng khá lớn). Yến sào Hội An vì vậy chỉ là mặt hàng mang tính thương mại. Chỉ tính trong năm 2014, phần thu lợi nhuận vào ngân sách thành phố sau khi tính thuế từ sản phẩm yến sào đạt khoảng 28 tỷ đồng.

Tạo ra nhu cầu

Với một sản phẩm đặc trưng, hiếm có ở vùng biển đảo thuộc vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An đang phát triển nhanh và đầy lạc quan về du lịch, nếu chỉ dừng lại với giá trị thương mại hiện có như vậy quả là chưa thể hài lòng. Theo ông Nguyễn Sự - Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND TP.Hội An, chưa tạo yến sào thành một sản phẩm du lịch, một sản phẩm mới về ẩm thực, về ngư nghiệp thể hiện sự yếu kém của các nhà quản lý và làm du lịch ở Hội An. Ông Sự nói: “Đôi lúc bán lẻ cũng chỉ bằng bán chẵn nhưng chí ít khách cũng biết rằng chỉ có đến với Hội An mới được ăn yến Hội An thiệt, chỉ có đến Hội An mới mua được cái tai yến đem về tặng cho cha mẹ, người thân của mình. Bán lẻ 100 cái cũng bằng bán chẵn 100 cái, thế cũng tốt nhưng 100 cái bản lẻ này phải quảng bá cho được 100 người để người ta về nói lại về yến Hội An và tạo ra một nhu cầu ngay tại Hội An”.

Trong năm qua, UBND thành phố đã chỉ đạo Đội quản lý khai thác yến sào Hội An phối hợp với các ngành chức năng nỗ lực mở thêm được 3 điểm bán lẻ yến sào tại Bãi Ông (Cù Lao Chàm) và trong khu vực phố cổ nhưng chừng đó là chưa đủ, mặt khác phương thức hoạt động cũng chưa thực sự năng động, linh hoạt nên hiệu quả cầm chừng. Trong khi đó, theo ý kiến của một số chuyên gia nghiên cứu bảo tồn biển, hiện nay khách du lịch rất thích đến Cù Lao Chàm để được thưởng thức món ăn cua đá vì họ cho rằng đây là món đặc sản chỉ có ở nơi này dù rằng giá thành khá cao (khoảng 700 nghìn đồng/kg, mỗi ký 4 - 5 con). Thực tế, cua đá là loài sinh vật có nhiều ở vùng biển đảo nước ta nhưng nhờ chính quyền thành phố và Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm có các biện pháp quản lý, bảo tồn chặt chẽ, hợp lý kết hợp tốt với công tác truyền thông nên hiệu quả quảng bá được nâng cao, tạo cho cua đá trở thành sản phẩm lạ và hiếm. Thạc sĩ Lê Ngọc Thảo - Thư ký Ban quản lý Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm - Hội An cho biết: “Hiện nay, con cua đá đã rất nổi tiếng. Một vị đại biểu từ khu Cồn Cỏ nói rằng, ở đảo Cồn Cỏ con cua này rất nhiều nhưng tại sao con cua của chúng tôi không ai biết bằng con cua Cù Lao Chàm. Đó là lý do mà chúng ta đã thành công trong việc vừa nghiên cứu vừa phát triển sinh kế và đặc biệt là công tác truyền thông”.

Công tác truyền thông, giới thiệu về yến vừa là mặt hàng thương mại vừa là sản phẩm du lịch cũng được ông Nguyễn Sự đặc biệt chú trọng. Ông Sự còn nhấn mạnh đến đặc trưng nhận diện cần lưu tâm của yến Cù Lao Chàm – Hội An: “Về mặt lịch sử, trước đây yến được gói bằng dây ngô đồng của Cù Lao Chàm. Chỉ cần một cái bao lác cột với dây ngô đồng gửi đi là người ta biết đó là yến Hội An. Tại răng bây giờ cây ngô đồng còn đầy mà không làm điều nớ được. Bao bì hồi xưa tuy đơn giản, dân dã nhưng bảo quản được lâu. Ở Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông khi nhận được hàng xuất qua mà thấy dây ngô đồng cột bên ngoài là biết ngay đó là yến Hội An. Một đặc trưng như vậy, rất riêng như vậy, rất dễ như vậy tại sao lâu nay chúng ta không làm được?