Một ngôi nhà mang dáng dấp kiến trúc Pháp ở đường Phan Bội Châu (phía đông phố cổ). Ảnh: LÊ HIỀN

Từ nền tảng đã có

Trong quá khứ, bên cạnh những chính sách cai trị thuộc địa, sự hiện diện của người Pháp đã tác động mạnh đến quá trình đô thị hóa ở Hội An. Người dân Hội An vào thời kỳ này được tự do xây nhà tầng và trang trí theo ý muốn. Tuy nhiên, với bản sắc văn hóa của giới thương nhân, cộng với sự tiếp biến văn hóa, nhiều ngôi nhà ở phố cổ Hội An dù ẩn chứa bên trong những họa tiết cổ điển hoặc nội thất Việt, Hoa nhưng lại có mặt tiền mang phong cách kiến trúc Pháp. Cùng với đó, ở rất nhiều nơi tại Hội An, những dấu ấn kiến trúc Pháp còn hiện hữu qua các công trình có công năng như công sở, chợ, nhà thờ, cùng nghệ thuật trang trí dân dụng, dụng cụ sinh hoạt... Vì thế, có thể nói, kiến trúc và văn hóa Pháp đã đóng góp quan trọng và trở thành bộ phận văn hóa kiến trúc không thể thiếu ở đô thị cổ Hội An.

Với nỗ lực bảo tồn của chính quyền và các chủ sở hữu di tích, ngày nay, các công trình kiến trúc Pháp vẫn còn vẹn nguyên ở phía tây hai bên phố Nguyễn Thái Học, Bạch Đằng, một số ít rải rác ở đường Trần Phú và đường Phan Châu Trinh. Đặc biệt là ở tuyến đường Phan Bội Châu, nơi có 77 đơn vị kiến trúc nhưng nhìn tổng thể, đường phố này thường được gọi là “phố Pháp”, bởi nơi đây có nhiều di tích mang kiểu thức rất điển hình của phong cách kiến trúc Pháp. Nhiều công trình nhà ở kết hợp cửa hàng lớn được gìn giữ bài bản, quy mô. Những ngôi nhà kiểu Pháp xuất hiện hai bên các đường phố vẫn còn nguyên giá trị kiến trúc, mỹ thuật, tạo nên một dáng vẻ riêng biệt.

Nhận diện những giá trị đặc sắc trong kiến trúc Pháp mà địa phương đang sở hữu, TP.Hội An có chủ trương phục dựng Phố văn hóa Việt - Pháp, gắn với việc mở rộng không gian thực hiện đề án “Phố dành cho người đi bộ và xe không động cơ”, “Phố đêm”. Phó Chủ tịch UBND TP.Hội An Nguyễn Văn Sơn chia sẻ: “Phố Phan Bội Châu rất đẹp, chúng tôi kỳ vọng sẽ tạo một không gian thật ấm cúng. Nhiều người Hội An, đặc biệt là những du khách yêu văn hóa, nghệ thuật Pháp, nên nếu chúng ta tổ chức một không gian đầy ắp văn hóa Pháp ở đây thì sẽ góp phần thu hút thêm khách Pháp”.

Phục dựng

Trung tâm VHTT & TTTH TP.Hội An đã xây dựng Đề án phục dựng Phố Văn hóa Việt – Pháp tại Hội An, gồm toàn bộ tuyến phố Phan Bội Châu, đồng thời bố trí các hoạt động tại phố Trương Minh Lượng để hòa nhập không gian chung với tuyến phố Phan Bội Châu. Ngôi nhà 33 - 35 đường Phan Bội Châu sẽ là nơi tổ chức các hoạt động theo chuyên đề và là trung tâm điều phối các hoạt động trên cả tuyến. Về lâu dài, sẽ mở rộng sang đường Huyền Trân Công Chúa, kết hợp các hoạt động trên sông, đồng thời từng bước chuyển đổi mặt tiền các kiến trúc loại 4 trên đường Nguyễn Duy Hiệu, Phạm Hồng Thái sang kiểu thức kiến trúc Pháp.

Theo Trung tâm VHTT & TTTH TP.Hội An, Phố Văn hóa Việt - Pháp sẽ có nhiều nội dung hoạt động mang tính chất văn hóa, ngoại giao. Đơn cử như hình thành một địa điểm trung tâm là Nhà văn hóa Pháp, với các hoạt động chuyên đề như trưng bày, triển lãm nghệ thuật Pháp, kiến trúc Pháp, triển lãm dệt may, trình diễn thời trang Pháp và châu Âu, thiết lập tủ sách và các ấn phẩm tiếng Pháp. Bên cạnh là các hoạt động như trình diễn âm nhạc Pháp (đường phố), mở lớp dạy tiếng Pháp, hình thành câu lạc bộ những người nói tiếng Pháp, tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học về kiến trúc, văn hóa Pháp, giới thiệu ẩm thực Pháp... Phố Văn hóa Việt – Pháp tại Hội An còn có sứ mệnh ngoại giao giữa hai Nhà nước Pháp - Việt, kết nối với các Trung tâm Văn hóa Pháp tại TP.Hồ Chí Minh và Hà Nội, kết nối những người yêu văn hóa Pháp, công dân Pháp đến du lịch ở Hội An hoặc tổ chức nhiều hoạt động phối hợp, giúp đỡ nhau cùng phát triển.

Đề cao sự sáng tạo

Trong buổi làm việc mới đây với lãnh đạo TP.Hội An, ông Vincent Floreani - Tổng Lãnh sự quán Pháp tại TP.Hồ Chí Minh đã bày tỏ sự ủng hộ với kế hoạch của thành phố. Ông nói: “Chúng tôi rất mừng vì trong lịch sử, người Pháp đã để lại những dấu ấn văn hóa, kiến trúc rất đặc sắc ở Hội An. Và chúng tôi rất thán phục những nỗ lực bảo tồn, gìn giữ những giá trị ấy từ phía các bạn. Giờ đây, chúng tôi sẵn sàng hợp tác, hỗ trợ Hội An để hình thành không gian văn hóa Việt - Pháp, và duy trì không gian ngoại giao văn hóa này trong tương lai. Ngay từ bây giờ, chúng tôi sẽ thực hiện dần từng hạng mục trong đề án của các bạn, trước mắt với sự hỗ trợ của các cá nhân đang sinh sống và làm việc tại Hội An và các tổ chức của Pháp tại Đà Nẵng. Sau đó sẽ tiếp tục ký kết hợp tác lâu dài  theo thỏa thuận chung của 2 bên”.

Cùng với không gian văn hóa Hội An - Nhật Bản ở phía tây phố cổ, việc phục dựng và hình thành Phố Văn hóa Việt - Pháp ở khu vực phía đông phố cổ không chỉ góp phần phát huy giá trị độc đáo, riêng có của đô thị cổ Hội An mà còn giải quyết được nhiều vấn đề về thị trường khách du lịch, điều tiết không gian du lịch trong phố cổ. Theo ông Nguyễn Văn Sơn - Phó Chủ tịch UBND TP.Hội An, để làm được như vậy, ngoài nỗ lực trong mối quan hệ đối ngoại hợp tác của chính quyền, TP.Hội An cũng sẽ lắng nghe ý kiến người dân, doanh nghiệp nằm trong vành đai Phố Văn hóa Việt - Pháp, đồng thời kêu gọi mỗi người dân, doanh nghiệp và chủ di tích trên các tuyến phố thực hiện các ý tưởng sáng tạo về bố trí không gian, thiết kế cảnh quan, trưng bày hàng hóa, kể cả bán hàng lưu niệm đường phố. Tất cả đều cần tính nghệ thuật, sáng tạo, minh chứng cho tính cộng đồng, phù hợp với không gian văn hóa Pháp nhưng vẫn mang đậm bản sắc của một thành phố văn hóa, nhân tình thuần hậu.

LÊ HIỀN