Đình Sơn Phô

Theo địa bạ triều Nguyễn (lập từ năm 1805 đến 1836)  thì tỉnh Quảng Nam (lập năm 1812) có 2 phủ, 5 huyện, 29 tổng và 15 thuộc.  
Tổng Phú Chiêm Hạ nằm trong huyện Diên Khánh (đến năm 1922 đổi thành Diên Phước) thuộc phủ Điện Bàn, có 19 làng (16 xã, 2 thôn, 1 tộc) gồm:
- An Mỹ xã, Cẩm Phô phụ lũy xã, Đông An xã, Gia Lộc - Hà Lộcnhị xã, Hà Bảng xã, Hà My xã, Hoa Phô xã, Hòa An xã, Hội An phụ lũy xã, Lai Nghi xã, Minh Hương biệt nạp xã, Phong Hộ xã, Quán Khái xã, Tân An xã, Thanh Hà xã, Viêm Minh Xã, Cổ Trai xã (mất địa bạ và đã nhập vào xã Minh Hương).
- Trà Khê thôn, Trà Lộ thôn.
- Hải Châu Lâm An tộc.


Theo địa bạ, Hoa Phô xã: 

- Đông giáp xã Viêm Minh, xã An Mỹ, xã Thanh Châu, xã Đế Võng
(Thanh Châu chính là Cẩm Thanh bây giờ, còn gọi là Thanh Đông cũ, cộng với Thanh Nam tức Cồn Chài và Thanh Tây hiện nay. Lạ kỳ là xã Thanh Châu và xã Đế Võng nằm trong VÕNG NHI THUỘC lúc đó lại thuộc huyện Hòa Vang.)
- Tây giáp xã Cẩm Phô, xã Hội An, xã Phong Hộ.

- Nam giáp xã Cẩm Phô.

- Bắc giáp xã Diêm Hộ.

Hoa Phô xã có diện tích là 302 mẫu + 6 sào + 1 thước + 4 tấc + 5 phân = 1481.048 m2 
(Mẫu triều Nguyễn rộng 4894, 4016 mét vuông. Một mẫu có 10 sàocòn gọi là cao (rộng 489,44016 mét vuông); một sào có 15 thướccòn gọi là xích (rộng 32,639344 mét vuông); một thước có 10 tấccòn gọi là thốn; một tấc có 10 phân.)  
Vậy làng (xã) Sơn Phô xưa kia rất rộng, sau này bị cắt bớt chia cho các xã khác. Sơn Phô bây giờ chỉ còn là địa danh của một khối phố tương đương với thôn (ấp).

Còn địa danh Sơn Phô có từ bao giờ?
Theo trên thì từ trước năm 1836 chưa có... Sơn Phô.
Nhưng theo một sắc phong của triều Thiệu Trị hiện đang lưu giữ trong đình...

Sắc Hồng Huệ Phổ Tuế linh cảm Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi thượng đẳng thần hộ quốc tỳ dân nẫm trứ linh ứng tức mông ban tặng. Sắc chuẩn hứa phụng sự Minh Mạng nhị thập nhất niên trực ngã Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế ngũ tuần đại khánh tiết khâm phụng.
Bảo chiếu đàm ân lễ long đăng phù tứ lệnh phi ứng cảnh mệnh miến niệm thần hưu khả gia Hồng Huệ Phổ Tuế Linh Cảm Diệu Thông thượng đẳng thần nhưng chuẩn. Hứa Diên Phước tổng Sơn Phô xã y cựu phụng sự thần kỳ tương hựu bảo ngã lê dân. Khâm tai!
Thiệu Trị tam niên tứ nguyệt thập nhị nhựt.

Như vậy khả năng địa danh Sơn Phô có từ khoảng năm 1836 đến 1840, là những năm vua Minh Mệnh trị vì và cũng để kỵ húy Tá Thiên Nhân Hoàng Hậu Hồ Thị Hoa là mẹ vua Thiệu Trị.

Riêng đình Sơn Phô (Hoa Phô) khởi dựng năm nào thì chưa rõ vì trong sắc phong năm 1843 có ghi: "y cựu phụng sự".


Sắc chỉ Quảng Nam tỉnh Diên phước tổng Sơn Phô xã tùng tiền phụng sự. 
Hàm hoành quang đại chí đức Phổ Bác Hiển Hóa Trang Ngưng Đại Càn Quốc Gia Nam Hải thượng đẳng thần, hoành đức Phổ Tế Linh Cảm Diệu Thông Mặc Tương Trang Ngưng Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi thượng đẳng thần, chiếu hiển Hoành Ứng Hòa Nghĩa Lợi Vật Linh Toại Kim Đức Phu Nhân trung đẳng thần, Thanh Tú Mẫn Trực Vinh Hoành Quảng Âm Linh Toại Mộc Đức Phu Nhân trung đẳng thần, Dương Trạch Hoành Linh Kim Bác Nhuận Linh Toại Thủy Đức Phu Nhân trung đẳng thần, Ôn Hậu Quang Ứng Chiếu Cảm Lệ Minh Linh Toại Hỏa Đức Phu Nhân trung đẳng thần, Hoành đại Hậu Khánh Trùng Hậu Hàm Dục Linh Toại Phổ Đức Phu Nhân trung đẳng thần. Tức kinh ban cấp sắc phong chuẩn kỳ phụng sự.
Tự Đức tam thập nhứt niên chánh trực trẫm ngũ tuần đại khánh tiết kinh ban bảo chiếu. Đàm ân lễ long đăng phu đặc chuẩn hứa y cựu phụng sự.
Dụng chí quốc khánh nhi thân tự điển.
Khâm tai!
Tự Đức tam thập tam niên nhất nguyệt nhị thập tứ nhật.

(Bản dập của Viện Nghiên Cứu Hán Nôm - Viện Viễn Đông Bác Cổ - Viện Cao Học Thực Hành trong chương trình hợp tác Việt Pháp.)

 

"Quảng Nam tỉnh, Điện Bàn phủ, Diên Phước huyện, Phú Chiêm Hạ tổng, Sơn Phô xã, bổn xã cấu tạo đình vũ chí lạc thành chuẩn tiền cộng ngũ thiên quan...

Thành Thái nhị niên Mạnh đông cát đán"

(... Xã ta dựng đình, nhà đến thành tựu chi tiền hết năm ngàn quan...
Năm Thành Thái thứ hai, ngày tốt đầu tháng mười.)

Trước sáng soi - Sau giàu đủ!