Về Cửa Đại (Hội An) nghe hát bài chòi

Bài chòi được xem là một trò chơi dân gian đặc sắc bởi nghệ thuật “hô” như hát, đòi hỏi người hô có sự am hiểu văn hóa và chất giọng, năng khiếu để thu hút người chơi. Về cách chơi, có thể xem đây là một cách chơi bài có từ lâu đời. Không ai biết có từ bao giờ, chỉ biết rằng, những cư dân Hội An đã chơi và truyền lại đời sau cho con cháu. Đến nay, bài chòi trở thành sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước...

Người ta dựng lên 10 cái chòi lá cho 10 người chơi ngồi. Bài gồm 30 quân cờ, ứng với 10 thẻ gỗ. Mỗi người được phát một thẻ và “đậu” một khoản tiền nhất định. Có thể so sánh cách chơi bài chòi tương tự như chơi lô tô ở miền Nam. “Anh hiệu” (tương đương nhà cái) mở đầu bằng câu hiệu: “Gió xuân phảng phất ngọn tre/ Hai bên cô bác lắng nghe bài chòi” (như “lẳng lặng mà nghe, cờ ra con mấy...” khi chơi lô tô) để mọi người yên vị, bắt đầu cuộc chơi. Anh này mở từng lá bài và “hô” hoặc hát những câu ca dao, dân ca... miễn sao có từ ngữ, hình ảnh liên quan đến hình ảnh trong bài. Khi đó, chòi nào có hình ảnh này thì gõ mõ báo hiệu. Ngày trước, luật chơi khắt khe, đòi hỏi người chơi phải liên tưởng câu hát với hình ảnh ứng trên thẻ bài của mình. Vì vậy, “anh hiệu” phải dùng những câu hát ví von làm cho người chơi hồi hộp và chú tâm suy nghĩ. Chơi thì nhiều nhưng hiếm có người có tài hát bài chòi sao cho du dương, trầm bổng, tạo sự thích thú cho người chơi. Hiện nay, các câu hát thường có từ ngữ liên quan đến hình ảnh trong bài, tạo điều kiện cho nhiều người cùng chơi, thu hút được du khách... Cứ thế, “anh hiệu” hát hoài cho đến khi chòi nào trúng được ba đôi trước thì thắng, được người mang rượu mời và cờ đến cắm trước chòi.

Bài chòi sau một thời gian mai một nay đã trở nên phổ biến, nhất là từ khi Hội An trở thành di sản văn hóa. Bài chòi được bảo tồn và phát triển thành nghệ thuật sân khấu dân gian, biểu diễn cho du khách vào những thời điểm nhất định chứ không chỉ diễn ra vào dịp Tết Nguyên đán như trước đây. Hô bài chòi trở thành hát bài chòi. Khi diễn ra trước công chúng, người chơi không phải “đậu” tiền, nhưng được những phần quà của ban tổ chức khi thắng cuộc. Điều lý thú là chơi bài chòi, người chơi biết thêm nhiều về đời sống văn hóa qua những câu ca dao lục bát, câu thơ, những lời hát, điệu hò... rất phong phú. Vì thế, bài chòi không bị xếp ngang với các trò chơi ăn thua, sát phạt khác.

Bài chòi thường được biểu diễn ở khu phố dọc sông Hoài phục vụ du khách. Nhưng thích nhất là được tổ chức ở bãi biển Cửa Đại, cách phố Hội khoảng 5km. Đây là bãi biển sạch sẽ, thơ mộng. Nơi con sông Thu Bồn đổ ra biển, nhưng nước biển Cửa Đại trong đến không thể trong hơn, cát trắng đến không thể trắng hơn. Chính vì vậy, nơi đây có khá nhiều resort cao cấp. Dù hiện đại, tiện nghi đến đâu, kiến trúc, lối sinh hoạt ở các khu resort vẫn trân trọng thiên nhiên. Bãi biển được giữ nguyên, không bị ngăn cách tạo nên bờ cát trắng mịn trải dài ngút ngàn. Dù là “đất vàng” nhưng Cửa Đại vẫn có bãi biển công cộng, công viên dọc bờ biển... phục vụ người dân bản địa và du khách. Khi tổ chức bài chòi tại Cửa Đại, các chòi lá được dựng lên. Có sân khấu hẳn hoi. Khán giả đứng ngồi trên cát tùy thích. Diễn viên là những cư dân phố Hội. Có người đã 70-80 tuổi vẫn đến chơi hoặc hô bài chòi. Cây nhà lá vườn nhưng chương trình này luôn thu hút sự chú ý của du khách. Người nước ngoài dù không hiểu lời nhưng cảm thấy thích thú qua cách “hô” vần điệu đầy tính nghệ thuật dân gian của “anh hiệu”. Giọng người đất Quảng cưng cứng như khi “hô” thì rất tuyệt. Vì thế, khi hô bài chòi thì đích thị phải là người con đất Quảng như hát cải lương phải rặt giọng miền Tây vậy.

Kết hợp trong chuyến đi khách có thể tham quan phố cổ Hội An và các làng nghề truyền thống của phố cổ, ngược ra Đà Nẵng để tham quan các danh thắng, như: Bà Nà, Bãi Bụt, Non Nước...